مفهوم ریسک موضوع بیمه
در انعقاد بیمه نامه سه عنصر اساسی وجود دارد. ریسک، حق بیمه و وقوع حادثه. که از این میان ریسک، نقشی مهمتر از بقیه موارد دارا است زیرا ارزیابی و محاسبه حق بیمه و نوع پوشش بیمه بر این اساس بین بیمه گر و بیمه گذار انجام می‌شود. در واقع ریسک به معنای احتمال وقوع حادثه در آینده است که به موجب آن انواع خسارت اعم از آتش سوزی، تصادفات، بلایای طبیعی و حتی مرگ اتفاق می‌افتد.
مشخصات ریسک بعنوان موضوع بیمه نامه
از آنجایی که موضوع عقد بیمه نامه ریسک و یا احتمال وقوع حادثه است، بر اساس قوانین بیمه، ریسک باید امری واقعی و اتفاقی و مشروع باشد.
بر طبق قانون واقعی بودن ریسک به این معنی است که احتمال وقوع حادثه وجود داشته باشد. یعنی موضوع بیمه از قبل از انعقاد قرارداد از بین نرفته باشد و ریسک اتفاق نیفتاده باشد. در غیر اینصورت بیمه نامه باطل است.
مشروع بودن ریسک موضوع به این معنی است که فعالیت2های موجب خسارت، از لحاظ قانونی جزو فعالیت‌های غیر مشروع مانند قاچاق مواد مخدر نباشد.
تعیین ریسک موضوع بیمه و اعلام ریسک
تعیین ریسک موضوع بیمه، امری حساس و پیچیده است. در بیمه نامه، ریسک موضوع از جهات مختلف تعیین می‌گردد: نوع حوادث، فعالیت‌ها و خسارات تحت پوشش.
از مهمترین تعهدات بیمه گذار، اعلام ریسک‌های موضوع بیمه است که باعث می‌شود بیمه گر بتواند حق بیمه را ارزیابی و محاسبه کند.
اعلام ریسک توسط بیمه گذار در هنگام انعقاد بیمه نامه
سؤالاتی که بیمه گر طرح می‌کند باید توسط بیمه گذار با دقت و راستگویی پاسخ داده شود تا بیمه گر بتواند با توجه به شرایط موضوع بیمه، پوشش صحیحی را برای آن انتخاب کند. بیمه گر پرسشنامه‌ای از قبل تهیه می‌کند و براساس پاسخ‌های مشتری ریسک موضوع بیمه را ارزیابی می‌کند. درست بودن تشخیص ریسک به دقت در سؤالات مطرح شده بستگی زیادی دارد. سؤالاتی مانند مشخصات موضوع بیمه بر اساس نوع بیمه و سؤالاتی از قبیل اینکه آیا این موضوع قبلا تحت پوشش قرار گرفته است؟ و اگر قبلا بیمه شده است به چه علت باطل شده است؟ آیا حادثه مورد بیمه قبلا اتفاق افتاده است؟ اضافه بر اینها بیمه گر بایستی از وضعیت اخلاقی بیمه گذار اطلاعات کافی کسب کند تا بتواند در مورد انعقاد قرارداد تصمیم درستی بگیرد.
تشدید ریسک در طول اجرای قرارداد بیمه چیست؟
مفهوم تشدید ریسک
طبق اصول پس از انعقاد هر قراردادی، مفاد و تعهدات تا پایان دوره‌ی آن تغییر نمی‌کند. اما در قرارداد بیمه و طبق ماده 16 قانون بیمه، چنانچه ریسک موضوع بیمه بنا به دلایلی تشدید شود، بطوریکه اگر شرایط مورد بیمه قبل از عقد قرارداد اینگونه می‌بود، بیمه گر تمایلی برای پوشش بیمه به موضوع مورد نظر را نداشت، بیمه گذار ملزم است شرایط جدید را با بیمه گر در میان بگذارد.
ماده 16 قانون بیمه در این باره بدین شرح است:
“هر گاه بیمه گذار در نتیجه عمل خود خطری را که به مناسبت آن بیمه منعقد شده است تشدید کند، یکی از کیفیات یا وضعیت موضوع بیمه را طوری تغییر دهد که اگر وضعیت مزبور قبل از قرارداد موجود بود بیمه گر حاضر برای انعقاد قراراداد با شرایط مذکور در قرارداد نمی گشت، باید بیمه گر را بلافاصله از آن مستحضر کند. اگر تشدید خطر یا تغییر وضعیت موضوع بیمه در نتیجه عمل بیمه گذار نباشد، مشارالیه باید مراتب را در ظرف ده روز از تاریخ اطلاع خود رسماً به بیمه گر اعلام کند… .”
اگر عوامل بوجود آورنده تشدید ریسک موضوع بیمه از طرف بیمه گذار باشد، لازم است که بلافاصله شرایط جدید را به بیمه گر اعلام کند. اما در صورتی که عوامل دیگری در تشدید ریسک موضوع بیمه دخیل بودند، بیمه گذار ملزم به اعلام شرایط جدید تا 10 روز پس از اطلاع یافتن خود است.
بنابراین لازم است که بیمه گر از شرایط جدید آگاه شده و طبق تشخیص و الزامات، موضوع بیمه را در شرایط جدید تحت پوشش قرار دهد.
در صورتی که در مورد تشدید خطر مورد بیمه، از طرف بیمه گذار اعلام صحیحی صورت نگرفته باشد، چنانچه این امر همراه با سوءنیت باشد، بیمه نامه باطل شده و در صورتی که سهوا اعلام صحیحی صورت نگرفته باشد، تشدید ریسک مورد بیمه، پوشش نسبی داده می‌شود.
از طرفی اعلام شرایط جدید از طرف بیمه گذار در مورد بیمه اشخاص و بیمه عمر لزومی ندارد زیرا بیمه گر در هنگام عقد قرارداد شرایط جسمانی بیمه گذار را می‌سنجد و طبق ارزیابی خود از کیفیت جسمانی او، قرارداد را تنظیم و منعقد می‌کند.
عواقب اعلام تشدید خطر
تکلیف قانونی بیمه گذار است که به محض مطلع شدن از تشدید ریسکف مراتب آن را به بیمه گر اعلام کند. بیمه گر نیز متعهد است که براساس شرایط جدید، تشدید خطر موضوع بیمه را پوشش دهد و تعادل قراردادی را ایجاد کند. ادامه ماده 16 قانون بیمه در این باره بدین شرح است:
“… در هر دو مورد مذکور در فوق (یعنی تشدید خطر و تغییر وضعیت موضوع بیمه) بیمه گر حق دارد اضافه حق بیمه را معین نموده به بیمه گذار پیشنهاد کند و در صورتی که بیمه گذار حاضر برای قبول و پرداخت آن نشود، قرارداد را فسخ کند و اگر تشدید خطر در نتیجه عمل خود بیمه گذار باشد خسارات وارده را نیز از مجرای محاکم عمومی از او مطالبه کند. … .”
پس از تنظیم قراردادی جدید برای تشدید خطر موضوع قرارداد، در صورتی پذیرفتن قرارداد از طرف بیمه گذار، بیمه ادامه پیدا می‌کند، در غیر اینصورت بیمه باطل می‌شود. همینطور اگر بیمه گذار خود موجبات تشدید ریسک بیمه شده باشد، مکلف به پرداخت خسارات وارده به بیمه گر است.
کاهش خطر
به همان صورت که تشدید ریسک موضوع بیمه موجب ضرر بیمه گر است، کاهش خطر موضوع بیمه نیز باعث ضرر بیمه گذار می‌شود. زیرا بیمه گذار حق بیمه را براساس خطر بیشتر موضوع بیمه پرداخت می‌کند.
در بیمه ایران قانونی در خصوص عودت مبالغ اضافی پرداخت شده به بیمه گذار وجود ندارد همانطور که در مورد تشدید خطر قانونی به نفع بیمه گر وجود ندارد.
استثنائات قانونی ریسک بیمه
در قانون بیمه استثنائاتی وجود دارد که در اینجا مختصرا به بررسی چند مورد می‌پردازیم.
طبق ماده 28 قانون بیمه، بیمه گر مسئول جبران خساراتی ناشی از جنگ و یا شورش نیست. در واقع خطراتی که بطور یکسان برای عموم مردم ایجاد خسارت کند مشمول پرداخت بیمه نخواهد بود. در مقابل آن خسارت وارد شده در نتیجه جنگ و یا شورش به فرد که مشمول بیمه اشخاص و یا عمر است در صورت توافق طرفین، توسط بیمه گر به بیمه گذار پرداخت خواهد شد.
اگر خسارت بوجود آمده به اموال بصورت عمدی باشد، بیمه گر ملزم به پرداخت هزینه خسارت نیست. در مقابل، بطور مثال در صورتی که فرد بطور عمد در رانندگی با سرعت زیاد حرکت کند و باعث خسارت جانی و یا مالی شود، جبران خسارت مشمول بیمه خواهد شد.
در مورد بیمه اشخاص و بیمه عمر، در صورت خودکشی بیمه گذار و یا قتل بیمه گذار توسط ذینفع پوشش بیمه مشمول این موارد قرار نمی‌گیرد. اما اگر خودکشی سه سال پس از عقد قرارداد بیمه نامه صورت گرفته باشد، بیمه گر متعهد به محقق کردن هزینه بیمه است. زیرا این زمان مشخص می‌کند بیمه گذار در هنگام خرید بیمه عمر، حسن نیت داشته است.
اثبات ادعا در مورد در مورد تحقق استثنای بیمه
مسئولیت اثبات ادعای وقوع حادثه و ریسک پیش آمده برای جبران خسارت توسط بیمه گر، بر عهده بیمه گذار خواهد بود. و در مقابل در صورتیکه بیمه گر مدعی باشد وقوع حادثه مشمول بیمه نمی‌شود، باید این امر را اثبات کند.
